Performativ moralitet
Performativ moralitet og marknadens kapitalisering
Kva har du gjort i dag då, for å redde planeten?
I dag ser vi ein aukande popularitet rundt det å framstå som moralsk bevisst, enten det handlar om strandrydding, miljøvennlege val eller sosialt ansvar. Dette kan sjåast som ein performativ moralitet – ein estetikk som marknaden har skodd seg godt på. Når “å vere god” blir ein del av identiteten vår, kan dette utnyttast kommersielt. Marknaden pakker moralske handlingar og bærekraftige ideal inn som produkt, og sel dei tilbake til oss, utan nødvendigvis å utfordre dei grunnleggande problema.
1. Kjøp deg rein samvit
Mange bedrifter tilbyr produkt som lovar å gi oss betre samvittigheit, ved å spele på ønsket om å vere miljø- og samfunnsbevisst:
- Tesla: Gjer deg til ein helt for miljøet, men i luksus og med stil.
- Starbucks: Kaffien er dyr, men “pengane går til gode formål.”
- Organiske epler: Dei blir framstilt som miljøvenlege, sjølv om transport og produksjon ofte motseier det.
Problemet: Vi reduserer komplekse problem til enkle kjøpsval, der vi kan kjøpe oss ut av skuld eller følelsen av avmakt.
2. Grønvasking (Greenwashing)
Mange selskap marknadsfører seg som bærekraftige utan reell endring i praksis:
- Oljeselskap: Sponsar strandrydding og treplanting medan dei held fram med massiv oljeproduksjon.
- Klesmerke: Lanserer “bærekraftige kolleksjonar” som ein del av den same fast fashion-modellen.
Problemet: Dette skapar eit inntrykk av framgang medan kjernen i problema – overforbruk og utarming av ressursar – ikkje blir adressert.
3. Moral som status
Å handle miljøvenleg eller “berekraftig” blir ein del av korleis vi framstår overfor andre:
- Tesla er ikkje berre ein bil, men eit symbol på intelligens og miljøbevisstheit.
- Å kjøpe lokalt eller økologisk handlar ikkje berre om miljø, men om å vise at vi er moralsk ansvarlege.
Problemet: Moralitet blir ein kommersiell statusmarkør, meir enn ei reell handling for å endre systemet.
4. Kritikken som produkt
Til og med kritikken av systemet kan bli ein del av det:
- Dokumentarfilmar om miljøproblem blir underhaldningsvare.
- Merch med slagord som “Save the Planet” blir produsert i sweatshops.
Problemet: Kritikken mister krafta når den blir absorbert og seld tilbake som ein del av marknaden.
5. Den falske estetikken – slå plenen som ein meta-kommentar
Å slå plenen er eit konkret eksempel på korleis vi dyrkar ein estetikk som skapar ein illusjon av kontroll og orden, men som er øydeleggjande for naturmangfaldet. Ein perfekt klipt plen er eit symbol på modernitet, harmoni og “omsorg” for eigedommen, men den representerer òg korleis vi ignorerer naturens eigne prosessar:
- Øydelegg mangfaldet: Ein klipt plen fjernar levestadane til insekt, pollinatorar og smådyr som er essensielle for økosystemet.
- Ein illusjon av kontroll: Det handlar meir om å vise fram ein ryddig fasade enn å bidra til eit sunt og balansert miljø.
- Estetikk framfor funksjon: I staden for å dyrke ville blomar eller tillate naturen å gjere sitt arbeid, fokuserer vi på eit homogent og steril landskap som berre tener på våre visuelle preferansar.
Problemet: Dette er ein meta-kommentar til korleis vi handterer større globale problem: vi ryddar, klipper, og legg til rette for det som ser fint ut, utan å ta omsyn til dei djupare konsekvensane.
Denne falske estetikken, der vi jagar harmoni på overflata, speglar den same kognitive dissonansen som vi ser i grønvasking og performativ moralitet. Å slå plenen blir ikkje berre ein analogi, men ein aktiv del av korleis vi kultiverer ein estetikk som maskerer problema heller enn å løyse dei.
Konsekvensen: Maskering av systemproblemet
Den performative moraliteten bidreg til å maskere dei grunnleggande problema. Vi ryddar strender, kjøper bærekraftige produkt og feirar våre små moralske triumfar – medan systemet som produserer problema, held fram uhindra. Marknaden har ein unik evne til å absorbere kritikk og omgjere han til profitt, og på den måten oppretthalde status quo. Slik kan vi ende opp med å føle oss gode og moralske, utan å utfordre eller endre det som skapar problema i utgangspunktet.
Eit større perspektiv
Det som manglar, er ei syntese – ei verkeleg løysing som utfordrar det underliggjande problemet. Dette krev ikkje berre å reagere på søppelet (symptomet), men å endre strukturen som produserer det (årsaka). Utan denne endringa held vi fram med å danse i sirkel, der rydding, konsum og grønvasking blir ein del av det same systemet.
Dette er ein kritikk av korleis marknaden kapitaliserer på vår moral, og korleis sjølv velmeinande handlingar kan bli ein del av problemet når dei ikkje utfordrar dei grunnleggande strukturane.
